De ontwikkeling van de Zuidoostzijde van de Waltawei.
Hoofdstuk 1: Tanialeane 5 en 1
Voor de ontwikkeling van de zuidoostzijde van de Waltawei richten we ons vooral op de bouw van de gebouwen. Als we met de beschrijving van deze straatkant beginnen, ontkomen we er niet aan om eerst Tanialeane 1 te beschrijven. Dit was aan de zuidoostkant van het dorp de eerste woning die werd gezet. Er ging nogal wat aan vooraf, voordat deze woning werd gebouwd.
De verhuizing van een boerderij.
Aan wat vroeger de toegang tot het dorp was op de eerste kadastrale kaart van Bozum uit 1832, de weg met het nummer 473, lagen twee boerderijen. Vlak bij het dorp lag de boerderij waar Tjerk Gosses Koopmans op woonde en werkte. Het is de met rood gearceerde boerderij die op het kaartje stond op Baard E 488. Even verderop uit het dorp ligt die van Postma, Tanialeane 3, op de kadastrale nummers Baard E 492 en 493. In 1832 was Pieter Setstra hier boer.
Tjerk Gosses Koopmans en Bottje Oenes Sijperda
Tjerk Gosses Koopmans was getrouwd met Bottje Oenes Sijperda. Het echtpaar was kinderloos. Allerlei signalen wijzen erop dat hij goed geboerd moet hebben. Volgens het kadaster verplaatste hij zijn boerderij in 1840 naar de Griene Leane. Op het kaartje van Bozum uit de Eekhoff atlas, anno 1844, staat de boerderij aan het eind van de rood ingekleurde toenmalige toegangsweg van het dorp. Vervolgens liet Koopmans op het weilandje naast zijn oorspronkelijke boerderij een nieuw huis bouwen. Waarschijnlijk om zijn oude dag daar te slijten, Koopmans was in 1840 43 jaar. In 1840 was een veertigjarige een oud mens, zoals tegenwoordig een tachtigjarige oud genoemd wordt. Dat huis kennen wij nu als Tanialeane 1, waar de Familie Kroes woont.
Waarschijnlijk heeft Koopmans zijn boerderij in 1840 naar de Griene Dyk verplaatst, zodat de boerderij meer centraal tussen de bijbehorende weilanden kwam te liggen. Die lagen daar binnen en buiten de Griene Dyk. Het kan ook zijn dat Koopmans zijn rentenierswoning prominent voor aan het dorp wilde hebben, zonder dat zijn boerderij het zicht beïnvloedde. Je weet het niet. Deze weg was tenslotte toen nog de toegangsweg naar het dorp! Als je dat in aanmerking neemt, is dit een “Daalders plakje”. Zulke initiatieven kun je niet zomaar nemen, daar moet je wel geld voor hebben. Bij het overlijden van de weduwe in 1888 bleek dat ook. Toen had zij fl. 40.000,- aan contanten liggen. Zie het berichtje in de LeeuwarderCourant. 
Bij haar overlijden bleek de weduwe Koopmans veel meer land te bezitten dan ze bij het overlijden van haar man in 1866 in bezit kreeg! Toen bleek ze nog een boerderij met de landerijen in Wiuwert te hebben en nog een in Wyns. Plus nog de Boerderij Heydoma Stathe, tussen de Slachte- en de Súderdyk. Bij de verkoop in 1889 bleek dat alles iets van fl. 550.000,– op te brengen. Dat zou tegenwoordig een waarde hebben van ongeveer € 7.250.000,-!
Tanialeane 5
Na haar overlijden in 1888, werd de boerderij Tanialeane 5 en het land er omheen verkocht aan de weduwe Janke Adams Jaarsma te Deersum. Zij was 1 november 1831 geboren in Haskerdijken en trouwde in mei 1857 met Sijmen Durks van der Woude. Hij woonde toen in Boazum. Ze heeft regelmatig geld aan deze en gene uitgeleend, omdat er nogal wat notariële akten van haar zijn, waarin ze optreedt als schuldeiser of een Royement aanvraagt (daarin wordt in de regel een schuldbekentenis teniet gedaan). Bij haar ging de gewoonte dus ook op dat een rijke boer als een soort bank van lening fungeerde. Een traditie waaruit de boerenleenbank ontstond. Ook na de aankoop van de Boerderij, bleef ze geld uitlenen.
Ze heeft in ieder geval van 12 mei 1893 tot en met 28 april 1897 in de boerderij gewoond, althans als nummer 36 in de bevolkingsboekhouding van Baarderadeel in die tijd voor Tanialeane 5 stond. Op die laatste datum vertrok ze naar Scharnegoutum. Rond 1901 verhuisde ze naar Leeuwarden. Wie er sinds 1897 op de boerderij de pachtboer was, is (nog) niet duidelijk.
In 1921 ging de boerderij via Arjen Lettinga uit Jellum over in handen van Fedde Sjoerds Breeuwsma. Rond 1951 heeft hij in de boerderij verbouwd. Jappie Lanting vertelt daarover in zijn verhaal uit de Doarpsskille. Fedde Breeuwsma heeft 50 jaar op de boerderij gewoond en gewerkt. Zijn dochter Tietie overleed in augustus 1984. Carel van Leeuwen en Saskia van der Stoel kwamen hier toen te wonen. Nu woont de familie Richard Meijer alweer sinds 2006 op de boerderij. Hij heeft er zijn hoveniersbedrijf gevestigd.
Hier volgen herinneringen van Jappie Lanting over de familie Breeuwsma, zoals die in de Doarpsskille stonden. Waarbij aangetekend, dat waar Jappie ‘(no Van Leeuwen)’ schrijft, je nu moet lezen: ‘(no Meijer)’.
Tanialeane 1
In 1841 stichtte Tjerk Gosses Koopmans volgens het kadaster, op het perceel Baard E 489, naast (of op het kadastrale kaartje: boven) zijn afgebroken boerderij, het huis Tanialeane 1. Een groot en deftig huis, met de deur in het midden. Deze woning stond toen mooi aan de entree van het dorp. In die tijd nog met uitzicht op de terp Bozum. Toen de gebroeders Wiarda in 1860 in het aanpalende stukje grond het huidige Waltawei 13 lieten bouwen, kocht Koopmans een overhoekje van 100 m2. Dat is nu het stuk van de voortuin naast Waltawei 15.
Koopmans werd geboren op 17 november 1797 in Bozum en trouwde op 2 juni 1821 met Bottje Oenes Sijperda (*05-11-1798, Boazum; +30-10-1888). Hij overleed op 29 december 1866. Zijn vrouw Bottje erfde zijn nalatenschap. Bij haar overlijden bleek ze volgens de administratie van het kadaster, veel land in bezit te hebben. Bovendien bleek ze, zoals al werd gezegd, bij haar overlijden nog wat geld achter de hand te hebben, een bedrag van fl. 40.000,- gulden.
De erfgenamen lieten hun erfenis op 18 mei 1889 provisioneel en op 1 juni finaal verkopen.
Door het bestuur van de vereniging “De kerkelijke Kas van Bozum” werd ‘een heerenhuis’ met tuin, voor fl. 3512,- gekocht. In dat bestuur zaten: Folkert Algera, Edzer Reitsma, Jelle Hoekstra en Rienst Sybrandy. Zij waren ook aanwezig bij de initiatiefgroep die zich 24 november 1887 van de Nederlands Hervormde Kerk afscheidde. De vereniging “De Kerkelijke Kas van Bozum” zal bij de installatie van de Gereformeerde kerk in Bozum direct opgericht zijn. Ze werd 25 februari 1888 Koninklijk goedgekeurd en in de Staatscourant van 7 april 1888 werd dit besluit gepubliceerd. Ze konden in mei 1889 dus spijkers met koppen slaan.
Er staat in dit fragment van de verkoopakte:
Perceel sub B, de Heerenhuizinge met erf en
verder toebehooren te Bozum, aan de heer Sjoerd
Joukes Gerbrandy, voornoemd voor de som van
Drie duizend vijf honderd twaalf gulden f 3512,=
welke hoogste bieder hiermede verschenen, ver-
klaarde deze toewijzing met onderwerping aan al
de gestelde bedingen aan te nemen, hiervoor zich
zelf, maar als bij monde gelastigde en in-
staande voor de heeren Folkert Algera, land
gebruiker, Etser Reitsma, timmerman, Jelle
Hoekstra, landgebruiker en Rients Sijbrandy [landgebruiker]
alle wonende te Bozum in hunne hoedanig
heid van bestuurders van en als zoodanig ver-
tegenwoordigende de Vereeniging de Kerkelijke
kas te Bozum
Perceel C [etc.]
Met in de marge: de goedkeuring voor het woord ‘landgebruiker’ achter Rients Sybrandy.
Door het verwerven van deze woning had de kerkgemeenschap beslag weten te leggen op een zeer representatieve woning voor hun dominee. Tot in 1954 was dit de pastorie van de Gereformeerde Kerk in Boazum.
De eerste dominee was M.J. Dijk, kandidaat in de Theologie aan de V.U. in Amsterdam. April 1889 kwam hij naar Boazum. Periodiek kwam er een nieuwe dominee in wonen, niet zelden na jaren leegstand, omdat er door de kerkenraad van de Gereformeerde Kerk niet direct een nieuwe dominee beroepen kon worden.
De lijst van dominees die hier hebben gewoond, bestaat uit:
Ds. M.J. Dijk 1889 – 1908
Ds. F.H. Boersma 1914 – 1930
Ds. W. Wiersma 1934 – 1946
Ds. J. Voerman 1947 – 1948
Ds. W. Baas 1950 – 1953
Dominee Baas woonde in bij de weduwe van zijn overleden voorganger. Toen Baas wilde trouwen werd door de Kerkenraad uitgekeken naar een nieuw onderkomen voor hem, omdat ze de pastorie wilde verkopen, wegens oplopende onderhoudskosten. Waltawei 12 werd de nieuwe pastorie. Ze kochten het van Cuperus, de steenhouwer. Nu Wonen Wout en Gerry Merkus sinds 1977 in deze woning
In 1954 werd de oude pastorie verkocht aan Jacob Weijer. Hij was boer op de Sylsterdyk 1. Hij woonde als boer in ruste op de Tanialeane. Zo werd het opnieuw een rentenierswoning. In 1969 verkocht hij het huis aan Hendrik en Swaentsje Kroes, toen hij dat jaar als ingenieur bij de Provinciale Waterstaat in Leeuwarden aan het werk ging. De familie Kroes woont er nu al 51 jaar met veel plezier.
Nasleep en nieuw begin
Ruim 140 jaar na de bouw van huis en boerderij werd er voor het eerst weer gebouwd in de Tanialeane. Pas in januari 1983 tekende het kadaster nieuwe huizen in op de Tanialeane. De in rood getekende huizen 2, 4, 6 en 8 op het hulpkaartje hiernaast, getuigen hiervan.
Bronnen:
– Breuker, Ph. – Toponymy fan Boazum, Ljouwert, 1978
– Dam, Eppie – De Stayer – De weg van Henk Kroes – 2007 Uitgeverij Van Wijnen, Franeker.
– De Doarpsskille fan Boazum
– Dijk-Rodenhuis e.a., R. van – Gereformeerde Kerk Bozum 1887-1987 – z.j. in eigen beheer.
– Osinga, Teije T. – Waltawei 17 Over de “Vereeniging tot Evangelisatie ten bate der Nederlands Hervormde Kerk te Bozum” – 2000, Garyp, in eigen beheer
– Wiegersma, M. en Molen, S.J. van der, Redaksje – Baerderadiel in Geakunde, Drachten, 1957
– https://mijn.kadaster.nl
– https://allefriezen.nl
Met hartelijke dank aan de Familie Kroes, voor het laten fotograferen van de beide rekeningen uit 1889.