Herinneringen 2e wereldoorlog 1940-1945
Deze keer niet over vliegtuigcrashes , oorlogshandelingen, razzia’s en dergelijke, maar een verhaal over gewone mensen, die wel degelijk slachtoffer waren in die tijd.
Net als nu uit de Oekraïne waren er begin 1945 hele gezinnen onderweg naar veiliger oorden, dit in verband met honger, bombardementen en beschietingen. Maar dan vanuit de randstad of vanuit het gebied rondom Arnhem. Het z.g. market Garden offensief . Vooral uit de gebieden rondom . Dat ging lopend, op karren met gammele treinen. Uiteraard eerst de rivier oversteken met roeiboten .
De gemeente Sudwest fryslan heeft een boek uitgegeven: de tocht naar het Noorden, en waarin 20 verhalen staan vermeld en zoveel mogelijk alle evacuees staan van de gemeente. Alle plaatsnamen staan vermeld , en nu blijkt dat er meer dan 140 evacuees in Boazum waren gehuisvest. Dat was niet niks.
In oktober krijg ik een mail via Haiko Rutten van Richard van der Velde, die onderzoek doet naar oorlogsslachtoffers uit Empel. De familie Mulders was geëvacueerd vanuit de Bommeler Waard en volgens de verhalen allemaal in Boazum ondergebracht. En dat moest dan zijn bij de familie Hofman. Het ging om de familie Mulders-Brouwers. Toevallig was de gemeente Súdwest-Fryslân ook hiermee bezig, en dat heb ik opgepikt ,en de gegevens via de heer van der Velde naar de gemeente gemaild.
Deel verslag van hun tocht:
Door onophoudelijk geallieerde artilleriebeschietingen op de Duitse stellingen en de barre winterse omstandigheden, was er in begin januari 1945 gebrek aan alles. Het voedsel raakte op en bijna alle bomen in het dorp en de polder waren gerooid voor brandstof. De situatie liep uit de hand en de Duitse commandant gelastte op 17 januari 1945 een algehele evacuatie. De volgende dag trok een lange stoet evacuées vanuit Velddriel richting Zaltbommel. Het was een vreselijke tocht, want de polderwegen waren spekglad en het sneeuwde onafgebroken. Onderweg was er ook nog een beschieting, maar daarbij vielen geen slachtoffers.
Kleine Jan zat bij oom Piet Mulders op een wagentje en zijn vrouw Nelly hield hem warm met een dekentje. Op een of andere manier is Jan er onderuit geschoten, zonder dat iemand het merkte. Toen ze iets later gingen zoeken, was hij toch keurig in de berm blijven zitten.
In Zaltbommel werd even rust gehouden. Daar werden de ouderen en de allerkleinsten met van boeren uit Brakel gevorderde karren en een platte wagen naar de provisorisch herstelde brug over de Waal bij Waardenburg vervoerd. Er werden halsbrekende toeren uitgevoerd om de brug over te steken.
Tegen de middag kwamen de meesten evacuées aan bij de NH-kerk van Geldermalsen. Hier werd brood uitgedeeld en de evacueés werden door het plaatselijke evacuatiecomité verspreid over het Rivierengebied naar plaatsen zoals Beesd, Geldermalsen, Culemborg of nog noordelijker, naar Friesland. Sommige evacuées werden die avond in Geldermalsen ondergebracht in hotel Carabain, bij de brug over rivier de Linge. Ze moesten daar op stro slapen, waar kort ervoor nog Duitse soldaten in gelegen hadden, de wasem kwam er nog van af.
De tweede dag kwamen ze via Buurmalsen na een barre voettocht met een felle ijzige wind in de vrieskou aan in Culemborg. ’s Nachts vonden ze daar onderdak in het Luxortheater in de Heerenstraat en sliepen er op stro. De volgende dag zijn ze met heel mistig weer, en sommige met de griep onder de leden, met de gierpont de Lek over gegaan naar Schalkwijk. Hier werd overnacht in de Henricusschool.
Omdat het station in Schalkwijk was gebombardeerd vertrokken ze de derde dag naar het nabijgelegen Houten om daar om 20.00 uur ’s avonds per goederentrein naar Utrecht te reizen. Ze werden vervoerd in veewagens en moesten de openingen tussen de latten van de zijwanden, dichtten met stro waarop ze ook moesten liggen. Van slapen kwam niets terecht. Zitplaatsen waren er niet, evenmin sanitaire voorzieningen. Het sneeuwde en vroor dat het kraakte. Sommigen kregen bevroren tenen en vingers. Als gevolg van de staking van de Nederlandse Spoorwegen kregen ze een Duitse machinist, die echter nog nooit dit type trein bestuurd had. Met veel horten en stoten kwamen ze om 24:00 uur in Utrecht aan. Daar moesten de ca.1500 passagiers uit de trein en zich begeven naar schouwburg Tivoli. Hun karige bezittingen bleven achter in de bewaakte trein.
Omdat overdag reizen te gevaarlijk was, vertrokken ze de volgende avond rond acht uur weer met onbekende bestemming uit Utrecht. De trein kwam vroeg in de morgen aan op het station in Zwolle, waar vrijwilligers brood uitdeelden aan de hongerige passagiers. Ze hadden al die tijd weinig gegeten en kleine Willeke raakte ondervoed. Ze huilde continu.
Vanwege de dichte mist was er geen gevaar voor geallieerde beschietingen en konden ze vrijwel meteen doorreizen. Een deel van de trein werd losgekoppeld in het Friese Leeuwarden, een ander deel kwam tegen de avond aan in Sneek. Daar verbleven de evacuées in de Montessorischool. H
Het eten was er erg matig en slapen ging niet best, vanwege de vele distels in het stro. Op de bovenste verdieping van het schoolgebouw verbleef het gezin van Hannes Mulders. Na een week werden de families Mulders, incl. de grootouders van vaders kant, daar door boer Hofman uit Boazum, ten noordoosten van Sneek, met paard en wagen opgehaald. Kleine Willeke was inmiddels zo uitgeput, dat ze op dit evacuatieadres uiteindelijk aan ondervoeding is overleden. Haar vader heeft haar daar zelf op het NH-kerkhof van de Sint Maartenskerk in Boazum begraven.
gezinssamenstelling in de zomer van 1953
Boven Nelly 1936 Willy 1945 Jan 1943 Claar 1939 Thijs 1937
Tonny 1950 Vader Johan(Bas) Mulders 1909 Moeder Truus 1908 en Koos 1949
Verder kreeg ik een ingeving, dat Sjouk Mollema-Hofman wat jaren geleden zelf een verhaal over de boerderij van hun ouders op Dykshorne op de Syl heeft geschreven. En zij heeft het inderdaad over de evacués Mulders-Brouwers en 2 kleine kinderen. Jan en Willemientje. Dus het verhaal klopte. Zij schrijft in de Doarpsskille: “ In de herfst van 1944 kwam een onderduiker uit Den Haag en bood hulp bij de arbeid. Gedwongen door de Duitsers en geregeld door de gemeente Baarderadeel kwamen evacuees uit Empel ( N oord-Brabant) op Dijkshorne. Het was het gezin Mulders-Brouwer met kleuter Jan en baby Willemientje ( 5 maanden oud).
J. Wijnia, Boazum 149 G. Mulders V 27-2-1899 9-2-1945 9-6-1945 Empel en Meerwijck C 26 J. de Jong
M. Meindersma, Boazum 84 P. Mulders M 21-4-1911 9-2-1945 9-6-1945 Empel en Meerwijck C 26 J. de Jong
Joh. Hofman, Boazum 43 Joh. Mulders M 14-1-1909 9-2-1945 9-6-1945 Empel en Meerwijck C 89 D. Schuurman
Joh. Hofman, Boazum 43 T. Brouwers V 14-7-1908 9-2-1945 9-6-1945 Empel en Meerwijck C 89 D. Schuurman
Joh. Hofman, Boazum 43 J. W Mulders M 14-5-1943 9-2-1945 9-6-1945 Empel en Meerwijck C 89 D. Schuurman
Joh. Hofman, Boazum 43 W. J. Mulders 7-9-1944 overleden Empel en Meerwijck C 89 D. Schuurman
Joh. Hofman Boazum 43 C. W Mulders 1-12-1939 1-4-1945 9-6-1945 Empel en Meerwijck C 89 D. Schuurman
J. de Jong, Bozum 49 J. M. Mulders M 21-04-1889 9-2-1945 9-6-1945 Empel en Meerwijck C 26 J. Wijnia, M. Meindersma
J. de Jong, Bozum 49 W. van der Velde V 4-2-1871 9-2-1945 9-6-1945 Empel en Meerwijck C 26
D. Schuurman 42 J. M. van Leeuwen V 18-12-1916 3-2-1945 27-6-1945 Tiel & Empel ?? 26 & C89
D. Schuurman 42 T. W. J. Mulders V 4-1-1936 9-2-1945 9-6-1945 Tiel & Empel ?? 26 & C89
D. Schuurman 42 M. J. Mulders M 14-7-1937 9-2-1945 9-6-1945 Tiel & Empel ?? 26 & C89
D. Schuurman 42 C. W. Mulders V 1-12-1939 9-2-1945 9-6-1945 Tiel & Empel ?? 26 & C89
Oud adres Nieuwe adres Naam Roepnaam geslacht Geboortedatum Aankomst
in Bozum Vertrokken
naar Empel
J. Wijnia, Boazum 149 Tsjerkebuorren 18 G. Mulders Truike V 27-2-1899 9-2-1945 9-6-1945
M. Meindersma, Boazum 84 Woning afgebroken P. Mulders Piet M 21-4-1911 9-2-1945 9-6-1945
J. de Jong, Bozum 49 Sylsterdyk J. M. Mulders Mathijs M 21-04-1889 9-2-1945 9-6-1945
J. de Jong, Bozum 49 Sylsterdyk W. van der Velde Wilhelmina V 4-2-1871 9-2-1945 9-6-1945
Joh. Hofman, Boazum 43 Sylsterdyk 2 Boazum Joh. Mulders Bas M 14-1-1909 9-2-1945 9-6-1945
Joh. Hofman, Boazum 43 Sylsterdyk 2 Boazum T. Brouwers Truus V 14-7-1908 9-2-1945 9-6-1945
Joh. Hofman, Boazum 43 Sylsterdyk 2 Boazum J. W Mulders Jan M 14-5-1943 9-2-1945 9-6-1945
Joh. Hofman, Boazum 43 Sylsterdyk 2 Boazum W. J. Mulders Willeke/ Willemientje V 7-9-1944 9-2-1945 15-02-1945 overleden
Op 19 februari 1945 begraven in Bozum Hervormde Kerk Sint Maartenskerk
Joh. Hofman, Boazum 43 Sylsterdyk 2 Boazum C. W Mulders Claar V 1-12-1939 1-4-1945 verhuisd 9-6-1945
D. Schuurman 42 Sylsterdyk 3 Boazum T. W. J. Mulders Nelly V 4-1-1936 9-2-1945 9-6-1945
D. Schuurman 42 Sylsterdyk 3 Boazum M. J. Mulders Thijs M 14-7-1937 9-2-1945 9-6-1945
D. Schuurman 42 Sylsterdyk 3 Boazum C. W. Mulders Claar V 1-12-1939 9-2-1945 1-4-1945
Via mail contact met de kinderen (schoonzoon) gehoord dat de kleine Willemientje (was 5 maanden) de ontberingen van de tocht naar Friesland niet heeft overleefd. En zij is begraven op het kerkhof van Boazum. Dit schrijft dochter Sjouk ook in haar verhaal: “ Ze waren katholiek ,de pastoor uit Oosterwierum” heeft de rouwenden getroost en het kind begraven”. Het kindje heeft geen steen gekregen, maar staat wel opgeschreven in de boeken. Fedde Feikema heeft dit gevonden in de boeken van de kerk.
De ouders hebben jarenlang een paar foto’s bewaard, zodat het heel zeker was, dat zij deze familie waren. Want in 1948 is Sjouk Hofman getrouwd met Evert Mollema, en blijkt dat zij destijds een trouwfoto heeft gestuurd en moeder Mulders had deze foto altijd op de kast staan en niemand mocht er aankomen. Op de vraag: “wie zijn dat dan”, antwoordde ze altijd, dat is Sjouk uit Friesland.
En afgelopen week komen we erachter dat er ook 2 zussen van moeder Mulders- Brouwers ondergebracht waren bij de familie Jaap en Afke Wieringa. Die beheerden toen in het café. Er dook nl nog een foto op van de familie Wieringa. Toen was het cirkeltje rond.
Brouwers A. Den Bosch Herven 40 Boazum J. Wieringa Bozum 66
Brouwers T. Empel en Meerwijck C 89 Boazum Joh. Hofman, Boazum 43
Brouwers M Den Bosch Herven 40 Boazum J. Wieringa Bozum 66
Volgens Sjouk Hofman waren het een vader moeder en 2 kleine kinderen, maar er waren nog 3 oudere kinderen die onderdak kregen bij Dirk Schuurmans op de Sylsterdyk
.
Ook de ouders van vader Mulders zijn ondergebracht in Boazum . J.de Jong boerderij no.49
Verder waren er nog Mulders ondergebracht bij de familie Meindersma ( kruidenierswinkel op het grien bij de Havens, en bij slager Joris Wijnja op het Tsjerkhofsein). Denk nog een broer en zus.
In februari 1945 gekomen ( Hun dochtertje overleed 15 februari ) en op 9 juni 1945 mochten ze weer naar huis, en aanschouwen wat er nog over was van hun eigendommen. ( Helemaal niets dus, het hele dorp was verwoest)
Op 25 november heeft de familie broer Koos en zijn vrouw, zus Willy en haar man Wim Bosch een bezoek gebracht aan Boazum, en hebben we een kijkje genomen bij de boerderijen en woningen waar de hele familie Mulders en de Brouwers destijds was ingekwartierd. Broer Koos en zus Willy zijn beide na de oorlog geboren maar nu na bijna 80 jaar was het voor hun toch nog emotioneel om dit terug te zien en de plek te bekijken waar hun zusje destijds is begraven.
De familie is ons zeer erkentelijk dat wij en de gemeente het een en ander hebben uitgezocht, maar wij willen ze ook befanken voor het sturen van foto’s en andere gegevens.
Dank aan Wim Bosch, en de familie Mulders, Richard van Velde, Nena Huizinga, Jack de Vries van archief Sudwest Fryslan.
Teatske